چالش های آموزش و پرورش از نگاه معلمان

معلمان معتقدند: نوع نگاه مجریان قانون به آموزش و پرورش بسیار مهم است. هرگاه موضوع آموزش به آینده سازان ایران از دیدگاه نظام اولویت پیدا کند شاهد تحول بنیادین در آموزش خواهیم بود.

معلمان اساسی ترین بخش از آموزش و پرورش کودکان ایران را برعهده دارند. به طور میانگین در هر روز هر دانش آموز حداقل نزدیک به ۶ ساعت از بهترین زمان روز خود را در مدرسه و کلاس درس می گذراند.از این رو معلمان که در این ساعات از نزدیک با دانش آموزان تعامل مستقیم دارند و موظف به آموزش نکات درسی و رفتاری هستند به خوبی با مشکلات دانش آموزان، فضای آموزشی و همچنین فرایندها و قوانینی که در امر آموزش با آن سرو کار دارند دست و پنجه نرم می کنند.

بدون تردید نیروی انسانی و توانمندی آن، پس از نیازهای سخت افزاری وزارت آموزش و پرورش، نیروی انسانی و توانمندی های آن ها نقش مهمی بر موفقیت های آموزشی کشور دارند. اگر کارکنان این نهاد به ویژه معلمان از نظر کمّی و کیفی از استانداردهای مناسب برخوردار باشند، می توانیم در چارچوب یک برنامه ریزی دقیق فرهنگ ایرانی- اسلامی را به عنوان یک الگو منطقه و جهان عرضه کنیم.

بر اساس آمار برای نزدیک به ۱۴ میلیون دانش آموز در کل کشور و ۹۰۰ هزار کارمند در این وزارتخانه مشغول به کار هستند که بیشتر آن ها معلم هستند. از سوی دیگر گفته مقامات این وزارتخانه حاکی از آن است به طور تقریبی به ازای هر ۲۰ دانش آموز یک معلم در این نهاد مشغول به کار است. تعمیم این آمار که بیش از حد خوش بینانه هستند به شرایط کل کشور نادرست است.

گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با حضور در جمع گروهی از دبیران چند مدرسه در تهران دیدگاه های آن ها را در زمینه کمبودهای نرم افزاری جویا شد ، آنها خواستند تا نام آنها دراین گفت وگو فاش نشود .

به طور تقریبی بیشتر معلمان شاغل در مدرسه ها (در تهران) بیش از ۱۵ سال تجربه تدریس را دارند و به همین دلیل می توان گفت انتقادها و نکته های مورد توجه آنان سخن بیشتر معلمان کشور است. البته وضعیت معیشتی و حس نادیده گرفته شدن آنها نسبت به سایر کارکنان دولت از دیگران انتقاد این معلمان نیز بود که در گزارش پیشین به آن پرداخته شد.

اولویت نبودن آموزش و پرورش برای دولت ها

از مهمترین نکات در مباحث قانونی نوع نگاه به آموزش و پرورش است. برخی این وزارتخانه را هزینه بر و غیر مولد می دانند و موفقیت در گرو آینده ساز دانستن این نهاد است.

دبیر عربی یکی از مدرسه های تهران در این پژوهش میدانی پیش از همه رشته سخن را به دست گرفت و نکته ای را بیان کرد که همه جمع حاضر بر آن صحه گذاشتند. وی گفت: آموزش و پرورش به عنوان اولویت دولت ها در ایران مطرح نیست. در بسیاری از دولت ها شاهد هستیم که این نهاد و رسیدگی به مشکل های آن حتی در میان ۱۰ اولویت مورد توجه دولتمردان وجود ندارد.

وی گفت : در چند دهه گذشته این جریان وجود داشت. برخی موقعیت ها، کارهایی انجام شد که آن هم به دلیل تلاش های فردی به ویژه از سوی وزیران آموزش و پرورش بوده است. به طور کلی برای دولت ها مسایل اقتصادی، سیاسی همچون موضوع نفت، ارز، بانک ها و …

دارای اهمیت بالایی است و به مسایل آن ها پرداخته می شود. حال آنکه آموزش و پرورش آینده انسانی و اجتماعی کشور را شکل می دهد.

دبیر علوم این جمع با ۲۵ سال سابقه تدریس، محتوای آموزشی را یکی از موانع مهم در امر آموزش دانست و خاطرنشان کرد: بیشتر کتاب ها بی محتوا بوده و اگر هم محتوایی دارند بسیار سنگین و پرحجم هستند.

وی تاکید کرد: بسیاری از مواردی که معلم ها مجبور به تدریس آن در کلاس های درس هستند کاربردی نیست و در آینده زندگی و شغلی آن ها تاثیر چندانی ندارند. به جای آنکه به صورت نظری و تئوریک مواردی آموزش داده شوند، در تدوین کتاب ها باید تلاش کرد تا آموزش را وارد زندگی افراد کرد. نباید مطالب گسترده ای را به دانش آموزان عرضه کرد بلکه باید به صورت برنامه ریزی شده درس های مفید و کاربردی ارائه شود.

دبیر درس کار و فناوری (حرفه و فن پیشین) به تغییر مثبت کتاب های درسی و به روز شدن آن ها اشاره کرد و گفت: کتاب ها نسبت به گذشته بهتر شده اند. محتوای آن ها به روز و کارآمدتر از قبل شده است اما کمبود امکانات فراوان است. به عنوان نمونه آموزش رایانه و برنامه نویسی ساده وارد کتاب دانش آموزان شده است اما امکانات درون مدرسه ها برای آن کفایت نمی کند. سایت های مدارس به تعداد کافی سیستم رایانه ای نداشته و بسیاری از دانش آموزان به ویژه در مناطق جنوبی شهر فاقد رایانه در منزل هستند به همین دلیل نمی توان انتظار نتیجه عالی را داشت زیرا محتوا با امکانات همخوانی ندارد.

در این جمع دبیر زبان انگلیسی و ریاضی بر این موضوع تاکید کردند که ضعف در استعدادیابی مهمترین چالش برای نظام، خانواده ها و معلمان است. در برخی درس های عملی همچون ورزش و کاروفناوری باید استعداد دانش آموزان هرچه زودتر کشف شود تا بتوان استفاده بهینه ای از آن داشت.

فقدان نظام استعدادیابی

فقدان نظام استعدادیابی از دیگر موضوعاتی است که دبیران زبان انگلیسی و ریاضی به آن اشاره کردند و افزودند: حتی در خصوص هدایت تحصیلی ،خانواده و مدرسه مشکل های فراوانی دارند که نمونه هایی از آن را تابستان سال گذشته شاهد بودیم.

دبیر دینی و قرآن در این جمع، چالش نبود قانون مناسب را بسیار تاثیرگذار دانست و گفت: به عنوان نمونه در مورد دانش آموزان خاطی قانون مناسبی که کارساز باشد نداریم. شاید گفته شود قوانین مشخصی وجود دارند اما این قوانین نتوانسته اند از دردسرهای معلم در کلاس درس کم کنند. برخورد با دانش آموز چه از سوی معلم و چه از سوی مدرسه سخت شده است. منظور از برخورد، تنبیه بدنی نیست بلکه اتخاذ رویه ای است که قادر به اصلاح عمل خطای دانش آموز در حیطه های درسی و انضباطی باشد.

برخی از معلمان نیز نسبت به نگاه رسانه ها به آموزش و پرورش گلایه داشتند. آنها می گویند: هراز گاهی در رسانه ها

از تنبیه بدنی دانش آموزان به وسیله معلمان سخن گفته می شود. این درحالی است که از نگاه معلمان تنبیه بدنی بزرگترین لطمه روحی و جسمی را به معلم وارد می کند. اما معلمان وقوع این اتفاق را نشانه ای از نبود نظام مناسب برای اصلاح رفتار دانش آموز ارزیابی کردند. به همین دلیل و با توجه به بی اهمیت شدن بحث نمره، شاهد بی تفاوتی دانش آموزان به آموزش هستیم. اکنون در بسیاری از مدارس دولتی نقش معلمان از سطح آموزش دهنده به مجری و برقرارکننده نظم در کلاس کاهش یافته است.

استفاده غیرتخصصی ازمعلمان

غیرتخصصی بودن دبیران از جمله دیگر دغدغه های اعلام شده از طرف این معلمان بود. دبیری با اشاره به موضوع مدیریت درست منابع گفت: مشکلی که در بسیاری از مدرسه ها وجود دارد غیرتخصصی بودن است. به عنوان نمونه دبیر ورزش مجبور می شود در دبیرستان شیمی تدریس کند.

در همین ارتباط یکی از دبیران متوسطه عنوان کرد: معلمی را با داشتن مدرک کارشناسی ارشد فیزیک یا کارشناسی زبان عربی، به دلیل کمبود نیرو مجبور می کنند در مقطع ابتدایی تدریس کند.

وی اصرار داشت: در مدت ۱۰ سال گذشته در این مدرسه هیچ دبیر هنری که در این درس متخصص باشد برای مدرسه فرستاد نشده است. فکر می کنم در منطقه ما که یکی از بزرگترین و پردانش آموزترین منطقه های تهران است تعداد معلم های هنر که در این زمینه تخصص دارند به اندازه انگشتان دو دست نباشد.

یک معلم مقطع ابتدایی که از نزدیک با این چالش دست به گریبان بود در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا این گونه توضیح داد که تنها به علت همراهی با همسرش از شهرستان های تهران به داخل شهر آمده است. وی به علت کمبود معلم مجبور شد تعهدی برای تدریس در مقطع ابتدایی بدهد. آموزش و پرورش برای آماده سازی این معلم تنها چند کلاس یکی دو روزه را برگزار کرد و وی را با مدرک کارشناسی رشته عربی به دبستان فرستاد. حال که دوره تعهد وی روبه اتمام است آموزش و پرورش به وی اجازه نمی دهد تا به همان مقطعی که در آن تجربه و تخصص دارد بازگردد.

این بانوی معلم در ادامه گفت: امسال مرا اجبار کردند که پایه چهارم دبستان را تدریس کنم اما جالب اینجاست که حتی ۲ هفته هم به من اجازه تدریس در پایه داده نشد و با نخستین اعتراض خانواده ها به اداره آموزش و پرورش، از تدریس من جلوگیری کردند.

مشکلات فوق در کنار اجبار برای تدریس معلمان غیر متخصص در دوره ابتدایی بر روند آموزشی کودکان در سال های نخستین آموزش تاثیر منفی داشته است. تاوان این بی برنامگی در مدیریت منابع را نخست معلمان با فشار روانی بر خود تحمل می کنند. در مرحله بعد همین امر موجب دردسرهای زیادی برای خانواده ها می شود ضمن اینکه عامل مهمی در ضعف دانش آموزان در دوره های تحصیلی بعدی نیز است.

نیاز شدید به معلم و نبودآموزش روز

ازدحام و حضور تعداد بیش از حد دانش آموزان در کلاس های درس از مهمترین دلایل در کاهش بازدهی آموزش و بی ثمر شدن شیوه های آموزشی هستند. تعداد دانش آموزان رابطه مستقیمی با آموزش دارد. این امر انرژی معلم را برای برقراری نظم و سپس آموزش و در نهایت سنجش یادگیری دانش آموزان صرف می کند.

تعداد زیاد دانش آموزان در کلاس و کمبود زمان، آخرین گام در آموزش (سنجش میزان یادگیری) را ناقص باقی می گذارد. هر قدر که یک معلم در تدریس خبره باشد و از بهترین روش های آموزشی نیز استفاده کند، ازدحام در کلاس موجب اتلاف انرژی و کاهش بهره وری آموزشی می شود.

دبیر یکی از دبیرستان های تهران که همزمان در مناطق شمالی و جنوبی تهران تدریس می کند می گوید: در شهر تهران چندان تفاوتی میان کلاس های درس مدرسه های شمال شهر با جنوب شهر وجود ندارد. به طور کلی آمار تراکم دانش آموزان در کلاس های درس بالا است و در بهترین حالت و با توجه به تاکید اداره های آموزش و پرورش به طور معمول ۳۳ تا ۳۵ دانش آموز در کلاس ها نشسته اند. البته این آمار در برخی مدارس جنوب شهر تهران بیشتر است و حتی به نزدیک ۴۰ نفر نیز می رسد.

از دیگر کمبود ها در آموزش و پرورش، نداشتن کارشناسان امور آزمایشگاهی و محیط های ویژه انجام آزمایش ها و کارگاه های مربوط به درس کارو فناوری است. نبود این امکانات باعث افت دانش آموزان در دروسی می شود که با زندگی آن ها در آینده ارتباط نزدیک تری دارد. همچنین اکثر قریب به اتفاق مدرسه ها مشاوران خبره را برای شناخت استعدادها یا حل و فصل مشکلات تحصیلی و روانی دانش آموزان در اختیار ندارند.

ازسوی دیگر آموزش پرورش قادر نبوده است در چند سال گذشته، همگام با طرح تحول این نهاد، برای بروز رسانی توان کارکنان خود هم تراز با تغییر کتاب ها گام بردارد. هنوز معلمانی وجود دارند که تمایل یا توان استفاده از روش های نوین یا شیوه های آموزشی جدید راندارند زیرا از آن واهمه دارند. البته دلیل عمده این موضوع بی انگیزه بودن معلم ها برای ارتقای سطح دانش آن ها است. ارتقای دانش یا مدرک تحصیلی و کسب آموزش های جدید با کمترین بازخورد مثبت از سوی این نهاد روبرو می شود و گاهی اوقات حتی با آن برخوردی سلبی می شود.

مشکلات معیشتی

دیگر چالش انسانی آموزش و پرورش به شرایط مهمترین مجریان آموزش یعنی معلمان باز می گردد. شاید این تکراری باشد که بگوییم مشکلات گوناگون آموزشی، اقتصادی و معیشتی معلمان موجب بی انگیزه شدن آن ها و تحمیل هزینه های سنگین بر آموزش و پرورش شده است.  نگاه مصرفی به آموزش و پرورش، سطح پایین پرداختی به معلمان به نسبت دیگر کارکنان، انجام با تاخیر تعهدها و اقدام های صرفا تبلیغی و رسانه ای درکنار نداشتن بسیاری از امتیازهای معیشتی و رفاهی از جمله این مسایل هستند.

معلمی چهل ساله با نزدیک به ۱۸ سال سابقه تدریس در این زمینه دلی پر درد داشت و گفت: با اینکه میزان بهره وری کاری معلمان در روز از بسیاری از کارمندان بیشتر است اما به نسبت کارمندانی که دارای مدرک تحصیلی پایین تری هستند به شدت احساس تبعیض و یاس می کنم زیرا یک جوان با مدرک پایین تر با سابقه کار کم، بیشتر از بنده حقوق می گیرد. البته اگر اعتراض کنیم همیشه به حکم کارگزینی ارجاع می شود. بله شاید در حکم کارگزینی حتی من بیشتر دریافت می کنم اما هیچ گاه از امتیازهای دیگر خبری نیست. هیچ اضافه کاری را ندارم حال آنکه دیگر اداره ها بین ۵۰ تا ۱۷۵ ساعت اضافه کاری ماهانه دریافت می کنند. حق مسکن، حق ایاب و ذهاب، حق غذا، کمک های موردی، پاداش های گوناگون، بن کارت و یا دیگر امتیازها خود در ماه به بیشتر از یک میلیون تومان می رسد. این تفاوت تنها به این دلیل است که آموزش و پرورش یک سازمان مصرفی تعریف می شود نه یک بخش حکومتی آینده ساز٫ وی افزود: برای معلمان تنها صندوق هایی کوچک در اداره ها درنظر گرفته شده که از پول خودشان بین ۵ تا ۱۰ میلیون به آن ها وام داده می شود آیا می توان این مبلغ را با وام های هنگفت مسکن و غیره کارمندان دیگر نهادها یا بانک ها مقایسه کرد؟

معلم زبان انگلیسی مدرسه ای در مقطع متوسطه نیز اظهار کرد : مظلومیت از این بیشتر که در سفرها، محل های اقامتی معلم کلاس های درسی با امکانات کم است ضمن اینکه باید هزینه زیادی برای آن پرداخت کنند.

وی افزود: به عنوان نمونه برای سفر به مشهد مقدس در یکی از شهرهای نزدیک به آن مجبور به توقف شدیم و برای کلاس درسی که برای معلمان تجهیز شده بود مجبور به پرداخت ۸۰ هزار تومان برای یک شب شدیم آن هم بدون غذا یا صبحانه. این درحالی است که سازمان های دیگر نه تنها پولی از کارکنانشان در سفر نمی گیرد بلکه امکانات رایگان زیادی را در اختیار آن ها قرار می دهند.

دبیر دیگری تاکید کرد: انجام ندادن تعهدات قانونی و حتی پرداخت حقوق تدریس اضافی (حق التدریس) معلمان با بیشتر از ۶ ماه تاخیر قابل توجیه نیست. آیا در هیچ اداره دولتی چپنین اتفاقی می افتد؟ هنوز مزایای بازنشستگی معلمان پس از یک سال پرداخت نشده است. با توجه به این مشکلات به ویژه تبعیض های آشکار، از انگیزه و اشتیاق معلمان کاسته شده است. بسیاری از معلمان به همین دلیل مجبور می شوند به کارهای دوم و سوم غیرمرتبطی که در خور حرفه معلمی نیست روی بیاورند تا هزینه های زندگی خود را جبران کنند.

جالب تر اینجاست که حتی توزیع امکانات رفاهی در داخل آموزش و پرورش هم با تبعیض صورت می گیرد. کارکنان ستادی این وزارتخانه به راحتی از امکانات رفاهی، ورزشی و خانه های معلم آموزش و پرورش در سراسر ایران استفاده می کنند. حال آنکه این امکانات برای معلمان درست و به موقع اطلاع رسانی نمی شود یا اگر معلمی برای دریافت آن ها مراجعه کند با پاسخ منفی روبرو می شود.

مشکلات وزارت آموزش و پروش برای اجرای مناسب فرایندهای آموزشی بسیار زیاد است. نیازهای سخت افزاری و مشکلات نیروی انسانی در نخستین سطح از این چالش ها قرار دارند. تا زمانی که این مشکلات حل نشوند یا چاره ای برای جبران آن در نظر گرفته نشود نمی توان از نظام آموزشی انتظار داشت تا شیوه های به روز آموزشی را به خوبی به کار گیرد و در نهایت موفق عمل کند.